Doğum sonrası Ebeveyn bebek arasında Ten Tene Temas: Tarihçesi, Fayda ve Zorlukları
Jessie Marie Hubbard, MSN, BA, RN, CNL
Kindsey Rae Gattman, MSN, BA, RN, CNL
Çeviren: Merve ALTINOK DHEDE13
ÖZET
Doğada güçlü kökenleri bulunan bir uygulama olan Ten tene temas (TTT), özellikle düşük kaynaklı ortamlarda risk altındaki yenidoğanların sağlık sonuçları üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Bu kapsamlı incelemede, TTT'nin vajinal ve sezaryen doğumlardan sonra yeni doğanlar, anneler ve babalar için faydalarının yanı sıra, Yenidoğan Yoğun Bakım Ünitesindeki (YYBÜ)'deki bebeklerde gözlemlenen faydaları da ele alınmaktadır. TTT uygulamasına olan engeller ele alınmakta ve çözüm önerileri ve tavsiyeler verilmektedir. TTT'nin birçok faydasını ve uygulama stratejilerini anlamak suretiyle, sağlık uzmanları bu yüksek kaliteli, kanıta dayalı uygulamayı annelere, yeni doğanlara ve onların ailelerine en iyi şekilde destek vererek, teşvik edebilir.
Anahtar sözcükler:ten tene temas; bağ kurma; bağlılık; emzirme; kanıta dayalı uygulama; hemşirelik
Ebeveynler ve yenidoğanlar arasındaki ten tene temas (TTT), geçtiğimiz on yıllarda olumlu sağlık sonuçları ile ilişkilendirilen faydalı bir uygulama olarak belirtilmektedir.[i]Önceleri kanguru annelik metodu olarak adlandırılan ten tene temas, sağlıklı yenidoğanlarda sıklıkla doğumdan hemen sonra uygulanmaya başlanmakta olup,[ii]lohusalık dönemi süresince de uygulanması tavsiye edilmektedir.[iii]Bu makalenin amacı tarihçesi, faydaları, sezaryen doğumlar sonrası uygulama, karşılaşılan engeller ve emzirme uygulama tavsiyeleri dahil TTT hakkında bilgiler vermektir. Ele alınan araştırma soruları; "TTT'nin kökenleri nedir?" "TTT'nin yenidoğanlar, anneler ve babalar için ne gibi faydaları vardır?" "TTT sezaryen doğumdan nasıl etkilenir?" "TTT'ye ne gibi engeller bulunmaktadır?" "TTT uygulamasını hangi faktörler kolaylaştırmaya yardımcı olur?" ve "TTT uygulamalarını etkileme olanağına sahip sağlık hizmetleri uzmanları, bu faydalı müdahaleyi nasıl teşvik edebilir?"
METODOLOJİ
Aşağıdaki veritabanları üzerinde sistematik bir araştırma gerçekleştirilmiştir; CINAHL, EBSCOhost, ve PubMed. Kullanılan serbest metin sözcükleri ve arama terimleri şunlardır:ten tene temas, kanguru annelik metodu, sezaryen doğum, engeller, yenidoğana faydalar, anneye faydalar, babaya faydalar, bebek, yenidoğan, yenidoğmuş, zamanında doğum, prematüre doğum, riskler, sağlık hizmetleri uzmanı, emzirme uygulaması ve kolaylaştırıcılar. Araştırma parametrelerinde, klasik kabul edilen veya üst düzeyde atıfta bulunulanlar istisna olmak kaydıyla, son 10 yıl içerisinde yayımlanmış olan makaleler dikkate alınmıştır. Ayrıca, sadece bu makalenin amacına uygun olan ve hakemli dergilerde yayımlanmış makaleler seçilmiştir.
ARKA PLAN
TTT'nin tıbbi bir müdahale olarak ilk belgelenmiş kullanımı 1970'lere, bakıcı kadrosunun ve kaynakların sınırlı olmasından dolayı, düşük doğum ağırlığıyla dünyaya gelen birçok yenidoğanda yüksek oranda hastalık ve ölümlerin görüldüğü Bogota, Kolombiya'ya uzanmaktadır.[iv],[v]Yaşanan bu olay, kanguru annelik metodunun (KAM) gelişimine yol açmıştır. Bu metotta, anneler ısı ayarlamayı ve emzirmeyi kolaylaştıracak şekilde, yeni doğan bebeklerini gün boyu kendi tenleriyle temas halinde tutarlar. Sonuç olarak, KAM'a elverişli olan bebekler yerine, ölüm riski yüksek olan bebeklerin bakımı için daha çok sağlık çalışanı ve kuvöz ayrılabilmiştir. Bu müdahale, Bogota'daki yenidoğanların sağlık sonuçlarını önemli derecede iyileştirmiştir.4
Ten tene temas, birçok ortamda kullanılabilen düşük maliyetli bir müdahale olup, özellikle çoğu gelişmekte olan ülkelerdeki düşük kaynaklı ortamlar için idealdir.[vi],[vii]Broughton ve meslektaşlarının bir çalışmasında,[viii]KMC uygulamasının maliyet etkinliği, Orta Amerika'daki en az gelişmiş ülkelerden birisi olan Nikaragua'daki bir sevk hastanesinde ölçülmüştür.[ix]Uygulamadan sonra kuvöz, antibiyotik ve bebek maması kullanımlarındaki azalma nedeniyle maliyetlerde azalma gözlenmiştir. Bu pilot çalışma sonucu yapılan projeksiyonlarda, TTT'nin 12 Nikaragua hastanesinde daha uygulanmasıyla, yılda yaklaşık 250.000 ABD Doları tutarında tasarruf sağlanacağı tahmin edilmiştir.8Gelişmekte olan ülkelerin çoğunda mali ve tıbbi kaynakların eksikliği nedeniyle, TTT'nin yenidoğanların, özellikle erken ve düşük ağırlıkta doğan bebeklerin sağlığını iyileştirmede paha biçilmez bir uygulama olduğu gösterilmiştir.7
Doğadaki anne kanguru ve onun yavrusu model alınarak geliştirilen KAM, yenidoğanların anneleriyle TTT halinde olmalarına imkân sağlar. Yenidoğan böylelikle, açığa çıkan ve iletilen ısı ile ısıtılmış ve anne sütüne yakın bir halde bulunur.[x]Bu basit, pahalı olmayan ve etkin müdahalenin, kaynakları sınırlı ortamlarda yenidoğanların hayatlarını kurtarma potansiyeli bulunmakla birlikte, faydaları sadece bu tür ortamlarla sınırlı değildir.
Sanayileşmiş ülkeler de, annenin doğum deneyimini zenginleştirdiğinden ve yenidoğanlar ile ailelerine uzun dönemli sağlık faydaları kanıtlandığından ötürü, TTT'ye değer vermektedir.[xi]
TTT belirgin faydaları olmasına ve on yıllardır uygulanmakta olmasına karşın, insanlık tarihi boyunca sıklıkla kullanılmamıştır. İnsanlardaki doğum uygulamaları hakkındaki bir antropolojik çalışmada, Lozoff[xii]sanayileşmemiş toplumlara özgü, kimisi MÖ 750 yıllarına uzanan kültürlerarası, 186 etnografik kaydı incelemiştir. Neredeyse evrensel bir uygulama olan yenidoğanların doğum sonrası hemen yıkanmaları nedeniyle, bu erken dönem toplumlarındaki çok az anne ve yenidoğan doğumdan hemen sonra TTT'de bulunmuştur. TTT çok nadir olsa da, neredeyse tüm toplumlar (%98), anne ve bebeğin doğumdan sonra bir hafta veya daha uzun süre birlikte dinlendiği, daha uzun süreli teması teşvik etmişlerdir.12Atalarımız, doğum sonrası dönemin başlarında doğrudan TTT'nin sık olarak kullanmasalar da, doğumdan sonra ve sonraki çeşitli haftalar boyunca anne ile yenidoğanın yakın birlikteliği evrensel bir uygulama olup, birçok memeli türünde görülmektedir.[xiii]
Anne ve yenidoğan arasındaki TTT'nin önemini ele alan bir klasik çalışma Reva Rubin'e aittir. 1963 tarihli "Maternal Touch" [xiv]isimli çalışmasında Rubin, yenidoğanın dünyası hakkında bilgi edinmek için öncelikle dokunma duyusunu kullanmasından dolayı, dokunma duyusunu "baskın uyum sağlama şekli" olarak tanımlar (sf. 828). Rubin, ayrıca bir anne, yenidoğan bebeğiyle bir araya geldiğinde anne dokunuşunun nasıl ilerlediğini de çalışmasında ele alır. Anne, ilk olarak bebeğine parmak uçlarıyla dokunur, sonra avuç içleriyle dokunmaya devam eder ve en sonunda bebeği kollarıyla kucaklar.14Rubin'e göre, bu evreler anne-bebek ilişkisini ve bunun yanı sıra annenin rahatlığını ve kendi annelik kimliğine duyduğu güveni yansıtmaktadır. Rubin'in çalışması bize TTT'nin anne ve yenidoğan arasında bir tıbbi müdahaleden çok daha fazlası olduğunu, bilakis anne-bebek arasındaki bağı kolaylaştıran yakın teması sağladığını anlatıyor.
TEN TENE TEMAS VE EMZİRME
TTT'nin birçok faydası bulunmakla birlikte, en çok bilineni TTT ile emzirmenin olumlu sonuçları arasındaki doğrudan bağlantıdır.[xv],[xvi]Doğduktan sonraki ilk iki saat içerisinde anneleri ile TTT' de bulunan bebekler daha yüksek emzirilme oranlarına sahipler.[xvii]Ten tene temasın emzirilme sıklığı ve süresini arttırdığı,15memeyi kavrama ile ilgili sorunları çözmeye yardımcı olduğu[xviii]ve annenin emzirme öz yeterliliğini iyileştirdiği[xix]de gösterilmiştir. TTT'nin anne ve bebeklere olan bu faydaları hem vajinal, hem de sezaryen doğumlar için geçerlidir. Sezaryen doğumların emzirme başarısını kötüleştirebileceği ve mama desteğini arttırabileceği bilinmekle birlikte,[xx]sezaryen doğumdan sonra ameliyathanede başlatılan TTT, beslenmeye karşı bebek yanıtlarında iyileşme[xxi]ve doğumdan 48 saat ve altı hafta sonra emzirme oranlarındaki artış ile ilişkilendirilmektedir.16
TTT ve emzirme arasındaki olumlu bağlantı, emzirmenin çok sayıdaki uzun süreli sağlık faydaları nedeniyle önemlidir. Anne sütü ideal bebek gıdası olup, kulak, bağırsak ve solunum enfeksiyonlarını azaltmaya yardımcı olur.[xxii]Emzirme, ayrıca ani bebek ölümü sendromu ve obesite, diyabet, kalp ve damar hastalıkları gibi kronik hastalık oranların daha düşük oranlarda olması ile ilişkilendirilmektedir. 22 Anne sütü ile beslenen bir bebek, annesi ile özel bağ kurma fırsatına da sahiptir. Göğüs[xxiii]ve yumurtalık kanseri[xxiv], diyabet[xxv], hipertansiyon[xxvi]ve kalp damar hastalıkları[xxvii]risk oranlarının düşük olması da emziren annelere olan faydaları arasındadır. Ayrıca, bebek maması satın alma ihtiyacı kalmadığından emzirme masrafsızdır.
TEN TENE TEMASIN YENİDOĞANLAR İÇİN FAYDALARI
Zamanında doğan yenidoğanlar için faydaları
TTT'nin zamanında doğan yenidoğanlar için birçok fizyolojik faydası mevcuttur. Doğumdan ilk beş dakika içerisinde TTT gören yenidoğanlar, daha geç TTT görenlere oranla, dakikadaki 120-160 kalp atım hızlarıyla daha çabuk kardiyopulmoner stabilizasyon göstermektedirler.[xxviii]TTT görmek ayrıca, yenidoğanda doğumdan sonraki düşük bir stres yanıtına işaret eden kortizol seviyelerini de azaltır. 28,[xxix]Yenidoğanlar için TTT'nin bir diğer fizyolojik faydası artan termoregülasyondur. TTT gören yenidoğanlarda, doğumdan sonraki ilk evre boyunca daha az sıklıkta hipotermi vakası görülmekte olup, daha üst düzeyde ısıl düzenleme yeteneği gösterirler.[xxx],[xxxi]Ayrıca TTT'nin yenidoğanlarda kan şekeri regülasyonunu iyileştirdiği[xxxii]ve nörolojik gelişimi arttırdığı gösterilmiştir.[xxxiii]Bundan başka, TTT gören yenidoğanlar annelerinin bakterileri ile kolonize olmakta, bu da yenidoğanın mikrobiyomunun regüle olmasına yardımcı olmakta ve metisiline dirençli Staphylococcus aureus(MRSA) gibi patolojik bakterilerin kolonileşmesini azaltmaktadır.[xxxiv]Ten tene temas, ayrıca ağlama süresini azaltır, yenidoğanın rahatlamasını arttırır ve yenidoğan ile ebeveyni arasında optimal bağ kurma koşullarına imkan sağlar.[xxxv], [xxxvi]
Ten tene temas, yenidoğan için ayrıca ilaç dışı ağrı dindirici olarak da işlev görebilir.[xxxvii],[xxxviii] Abeling ve Thacker'in bir çalışmasında, [xxxix]TTT gören veya radyant ısıtıcı uygulanan yenidoğanlar, rasgele K vitamini enjeksiyonları yapılmak üzere gruplara ayrılmışlardır. TTT gören yenidoğanların, radyant ısıtıcı grubuna göre enjeksiyon sonrası Yenidoğan Ağrı Skalası skoru ve ağlama süresi önemli oranda düşük olmuştur.39Bu bulgular göz önüne alındığında, TTT'ın yenidoğan için hem kısa, hem de uzun dönemli faydalarının çok sayıda olduğu ve yeri geldiğinde TTT uygulamasının hemşireler ve diğer sağlık hizmet uzmanları tarafından sürekli teşvik edilmesi gerektiği açıktır.
Prematüre Yenidoğanlar için faydaları
TTT'nin orta derecede prematüre (32 hafta/0 gün ila 34 hafta/6 gün) ve aşırı derecede prematüre (<28 hafta/0 gün) yenidoğanlardaki güvenliği ve uygulanabilirliği ölçülmüş ve doğrulanmıştır.[xl],[xli]Stabil prematüre yenidoğanların ateş, oksijen satürasyonu, kalp atım hızı veya kan şekeri seviyelerinde önemli azalışlar görülmemiştir.41Aksine, bu yenidoğanlar TTT'ye iştirak ederken fizyolojik stabilitelerinde iyileşme göstermişlerdir.[xlii]
Zamanında doğanlar gibi prematüre yenidoğanlar da TTT'den fayda görürler, hatta matürasyonu arttırdığı, bebeğin büyümesini desteklediği[xliii]ve ağrıları azalttığından, TTT prematüre yenidoğanlar için daha bile fazla önemli olabilir. Ten tene temasın doğru şekilde uygulandığında, mekanik usullerle havalandırılan prematüre yenidoğanlar için güvenli ve faydalı bir seçenek olduğu da gösterilmiştir.[xliv]TTT prematüre yenidoğanlar için güvenli olabilmekle ve olumlu sonuçları desteklemekle birlikte, tıbbi cihazların kazayla yerinden çıkması gibi, meydana gelebilecek olumsuz vakalara karşı, yenidoğanlar hasta bakım personeli ve diğer bakıcılar tarafından dikkatli bir biçimde gözetlenmelidirler.
Doğumdan sonra ten tene temas, YYBÜ'nde bakımı gereken bebekler için zorlayıcı olabilir. Fasılalı olarak TTT uygulamasının birçok YYBÜ'nde bakım standardı haline gelmesi değerlidir.[xlv]Ancak, Kanguru Annelik Uluslararası Ağı, neredeyse sürekli TTT uygulamasını (neredeyse günde 24 saat), özellikle prematüre bebekler için YYBÜ'lerinde en iyi uygulama olarak tavsiye etmektedir.42 Bununla beraber, neredeyse sürekli TTT uygulamasına engeller de bulunur. Örneğin, ebeveynlerin her gün YYBÜ içerisinde sayısız saat geçirmelerine engel çıkaran hayatla ilgili çeşitli meşgaleleri (yani bakacak diğer çocukları, çalışma hayatı vs.) olabilmektedir. Ayrıca, YYBÜ'ndeki bebeklerinin akut sağlık durumu hemşireler için endişe konusu olabilmektedir. Dekompansasyon (organ yetmezliği) durumunda, kontrolü kaybetmekten korktukları ve dayanıksız haldeki bebek için yeterli bakım sağlayamadıklarından YYBÜ hemşirelerinin sürekli TTT'yi yeterli oranda kullanmadığı görülmüştür.45 YYBÜ'leri içerisinde, bir bebeği kuvözünden TTT için taşırken damardan enjeksiyon bağlantıları, arteryel hatlar, sürekli pozitif havayolu basınç maskeleri, endotrakeal tüpler, havalandırma tüpleri ve diğer cihazların yerlerinden çıkabilecek olması, bir sorun ve risk oluşturur. Bu yüzden, YYBÜ'leri içerisinde TTT uygulaması, normal ve sağlıklı bebeklerde karşılaşılmayan güçlükler çıkarır. Dolayısıyla, YYBÜ hemşireleri için yeterli desteğin ve bebeklerin TTT için güvenli bir şekilde aktarılmasına yardımcı olacak yöntemlerin hazır bulundurulması önemlidir.
TEN TENE TEMASIN EBEVEYNLERE FAYDALARI
Ten tene temas en çok yenidoğanlar için faydalı bir müdahale olarak bilinmektedir. Bununla birlikte, TTT'nin faydaları bebeğin bakıcılarını da kapsar. Bu bakıcılar genelde bebeğin anne veya babası olmakla birlikte, diğer önemli kişileri de içerebilir.
Annelere faydaları
TTT'nin yenidoğanlara çok sayıda faydaları olmakla birlikte, annelere de faydaları vardır. Çalışmalar doğum yaptıktan sonraki 30 dakika içerisinde TTT'de bulunan ve emziren annelerin doğum sonrası kanama oranlarında azalma olduğunu göstermiştir.[xlvi]Kanama riskindeki bu azalma, TTT ve/veya emzirme ile meydana gelen endojen oksitosin salımındaki artış nedeniyledir.46,[xlvii]
TTT ile meydana gelen oksitosin salımı, annenin bebeğine bağını ve bağlılığını kolaylaştırmaya yardım eder.[xlviii]Bu bağlılık annelerin kendilerinden daha emin hissetmelerini ve bebekleri için daha huzurlu bir bakıma yol açar.48 Doğum yaptıktan ve erken TTT'de bulunduktan üç ay sonra, anneler bebeklerini öpmeye ve onlara bakmaya, erken TTT deneyimi olmayan annelere göre daha fazla zaman ayırdılar. Bir yıl sonra ise, bu anneler bebekleri ile daha fazla dokunma, tutma ve olumlu sözel etkileşim içerisinde oldular.48
Bigelow ve meslektaşları tarafından yapılan bir araştırmada,[xlix]bir deney grubundaki anneler bebeğin ilk haftasında günde yaklaşık beş saat ve daha sonra bebek bir aylık oluncaya kadar günde en az iki saat bebekleri ile ilgilendiler. Kontrol grubundakiler ise hiç TTT'de bulunmamış veya çok az bulunmuştur. Sonuçta, deney grubundaki anneler, Epidemiyolojik Araştırma Merkezi Depresyon Ölçeği'nde kontrol grubuna göre bebek bir haftalık iken önemli derecede düşük ve bebek bir aylık iken biraz düşük skorlar elde etmiştir.49Ayrıca, bebeğin ömrünün ilk ayı boyunca, deney grubundaki annelerin tükürük kortizol düzeylerinde kontrol grubundakilere göre, daha fazla azalma görülmüştür.49Bu önemlidir, çünkü daha düşük kortizol düzeyleri anne üzerinde daha az fizyolojik stresin göstergesi olup, daha az depresif semptomla ilişkilidir. Ayrıca, bebekleriyle TTT'de bulunan annelerde daha az anksiyete bildirildiği görülmüştür.47Dolayısıyla, TTT doğum sonrası dönemde annenin zihinsel sağlığı ve stres yanıtı üzerinde dikkate değer etkilere sahip olabilir.
Son olarak, TTT'nin annenin sağlığına ve öz imajına olan faydalarını göz önüne almak önemlidir. Kişinin bebeğiyle TTT'de bulunmasının doğallık ve mutluluk duygularını arttırdığının bulunması önemlidir.[l]Ayrıca, TTT hastanın hastanede kalış süresindeki memnuniyetindeki artış ile de ilişkilendirilmektedir.[li]Dolayısıyla, TTT bir annenin kendi sağlığı ve bakım kalitesi hakkındaki algısını olumlu olarak etkileyebilir.
Babalar için faydaları
TTT'ye katılan babaların bebeğe olan bağ ve bağlılıklarında36ve yanı sıra şefkatli davranışlarında artış görülmüş ve bebekleriyle daha fazla ilgi göstermişlerdir.[lii]Babalar ve yenidoğanlar arasındaki bu erken temas, babanın yenidoğan bebeğin işaret ve ihtiyaçlarına karşı daha fazla hassasiyet kazanmasına olanak vererek, paylaşımlı etkileşim için ideal bir fırsat sunar. Yenidoğana hassasiyet geliştirmek gelecekteki ilişkileri pekiştirir, babanın yenidoğan bebeğine olan empatisini arttırır, yenidoğanın ihtiyaçlarına gösterilecek bakıcılık yanıtlarını iyileştirir ve babanın yenidoğan bebeğine psikolojik olarak daha hazır olmasına olanak sağlar.52 Ayrıca, yenidoğan bebekleriyle TTT'ye katılan babaların ebeveynlik güvenlerinin arttığı ve bebeklerini koruma ve konfor sağlama yeteneklerinin geliştiği gösterilmiştir.[liii]Yenidoğan bebekleriyle TTT'ye katılan babalarda, ayrıca daha düşük stres yanıtına işaret eden, kortizol düzeylerinde azalma ve yanı sıra TTT'ye katılmayan babalara göre hasta tarafından beyan edilen anksiyete düzeylerinin daha düşük olduğu gözlenmiştir.47
SEZARYEN DOĞUMDAN SONRA TEN TENE TEMAS
Ten tene temasın düşük kaynaklı ortamlardaki ve vajinal doğumlardan sonraki uygulamalarının tarihsel kaynakları bulunmaktadır. Ancak, TTT'nin yenidoğanlar ve ebeveynler için faydaları nedeniyle, TTT'nin ameliyathane gibi yüksek teknoloji ortamlarında sezaryen doğumlardan sonraki kullanımı da, ilgiyi hak etmektedir.
Bağ kurma ve Bağlılık için Faydaları
Ameliyathane içerisinde ten tene temas aile bağını/tatminini 20,21arttırırken yenidoğan stresini azaltır.21Örneğin, yenidoğan ve ailesi arasındaki bağ ve bağlılık, ameliyathane içerisinde sözel etkileşim yoluyla gösterilmektedir. Özellikle, sezaryen doğumdan sonra yenidoğan bebekleriyle TTT'de bulunan anne ve babalar, TTT'de bulunmayan ebeveynlere göre, yenidoğan bebekleriyle daha fazla sözel yoldan iletişimde bulunmaktadırlar.36Ayrıca, sezaryen doğumla dünyaya gelen yenidoğan bebeklerin, TTT başladıktan sonraki 15 dakika içerisinde ebeveynleriyle iletişim için vokalizasyon kullandıkları görülmüştür.36Bu yenidoğan vokalizasyonu bağ ve bağlılığa daha da katkıda bulunur.36Ayrıca, yenidoğan bebekleriyle TTT'de bulunan babaların anneyle daha konuşkan oldukları görülmüştür.36Dolayısıyla, sezaryen doğumdan sonra erken TTT, yenidoğan ve ailesi arasındaki bağı geliştiren değerli bir müdahaledir.
Babalar ve Ameliyathane içerisinde Ten Tene Temas
TTT'nin ameliyathane içerisindeki değerli rolü ve annelerin buna katılımındaki olası engeller göz önünde tutulduğunda, sezaryen doğumdan sonra babaların TTT'deki rolünü ele almak önemli olmaktadır. Bir araştırma, annelerin baba ve bebekle birlikte geçirdikleri ilk dakikalarını aile biriminin oluşumu olarak gördüklerini bulmuştur.[liv]Babalar TTT esnasında anneye ve yenidoğan bebeğe destek olabilir ve ihtiyaç olduğunda personelden yardım isteyebilir.54Son olarak, bebekleriyle TTT yapamayan bir çok annenin, bebeğin ısıtıcıya konması yerine babanın TTT yapmasını tercih etmesi dikkate değerdir.54Bu nedenle, annenin TTT'de bulunamaması durumunda, babalara TTT'de bulunma fırsatı verilmelidir.
Sezaryen Doğumdan sonra Ten Tene Temasın Zorlukları
Erken TTT'nin bir çok olumlu sonuçları bulunan kanıta dayalı bir uygulama olmasına rağmen, sezaryen doğum gibi durumların TTT uygulamalarına engel olma potansiyeli vardır. Sezaryen bir doğumdan sonra TTT'ne başlanması, anestezinin komplikasyonları/yan etkileri, ameliyat masasının başında az yer olması, steril alanın kontamine olma riski, annenin ve cerrahi örtünün konumu ve cerrahi girişim sonrası anne ve bebeğin transfer edilmesi gibi zorluklardan ötürü daha seyrek veya daha kısa süreli olabilmektedir.11,[lv],[lvi] Ayrıca, annenin TTT istekleri hususunda iletişim eksikliği, personelin TTT'deki rolleri ile ilgili belirsizlikler, cerrahi girişimi çabucak gerçekleştirme baskısı ve hasta hakkındaki değerlendirmeleri yerine getirebilme konusunda endişeler olabilir.[lvii]
Bakım ekibinin bilgisi, tutumları ve inanışları ameliyathanedeki TTT uygulamalarını önemli derecede etkileyebilir. Personelin tavsiyeler ve uygun uygulama konusundaki bilgi eksikliği yüzünden TTT'nin ameliyathane içerisinde düzenli olarak teşvik edilmediği görülmüştür.57
Sağlık uzmanları, yenidoğanın güvenliği ve fizyolojik stabilitesi hakkındaki endişeler yüzünden TTT'ye karşı direnç gösterebilirler. Örneğin, yenidoğan bebeğin ameliyathanede TTT esnasında düşebileceği yaygın bir endişe konusudur.[lviii]Bununla birlikte, Amerikan Pediatri Akademisi, doğumda yenidoğanla ilgilenmek için en az bir kişinin tamamen sorumlu olmasını tavsiye etmektedir;[lix]böylece, bu kişi TTT'yi kolaylaştırabilir ve yenidoğanın sağlık durumunu takip edebilir. Ayrıca, bazı sağlık uzmanları sezaryen doğumdan sonra TTT'nin emniyetsiz olduğuna ve yenidoğanları artmış hipotermi riskine sokacağına inanmaktadırlar.55Ancak, sezaryen doğumdan sonraki bir saat içerisinde TTT gören bebeklerin, kurulanıp giydirilen bebeklere göre daha fazla hipotermi riskinde olmadığı gösterilmiştir.51Sağlık uzmanlarının, acil sezaryen ameliyatı sonrası bir TTT'ye girişme olasılığı, yenidoğanın stabilitesi ve canlandırılması ile ilgili endişeler nedeniyle daha az olabilir. Buna karşın Phillips48, bir yenidoğanın bir dakikalığına iyi bir Apgar skoru olması durumunda (8 veya 9), anne istiyorsa ve tıbbi olarak stabil ise, yenidoğanın TTT görmesi gerektiğini ileri sürmektedir. Dolayısıyla, sezaryen doğumun nedenine bakılmaksızın, anne ve çocuk doğumdan sonra stabil ise TTT ameliyathane içerisinde emniyetli ve kanıta dayalı bir uygulama olmaktadır.
TEN TENE TEMASIN GÜVENLİ BİR ŞEKİLDE UYGULANMASI
Literatür, TTT'yi uygun bir şekilde uygulandığı takdirde, güvenli ve etkin bir uygulama olarak açıkça desteklemektedir. Ancak, eğer TTT güvenli bir şekilde uygulanmadığında veya bebek TTT esnasında uygun bir şekilde gözetlenmediğinde olabilecek riskleri anlamak önemlidir. Ani beklenmedik doğum sonrası kolaps (SUPC) daha öncesinde sağlıklı, spontan soluyan bebeğin genellikle canlandırma[lx]gerektiren ve bazen de ölümle sonuçlanan, beklenmedik bir şekilde apneik ve bradikardik hale gelmesi durumudur. Bu durum, nadir olmakla birlikte, TTT'nin güvenli olmayan uygulamalarında, çoğu kez doğum sonrası ilk bir kaç saatteki emzirme girişiminde gözlenmektedir.[lxi],[lxii]SUPC, annenin tek çocuklu olmasına, iyileşme süreci esnasındaki maternal yorgunluğa, yenidoğanın emniyetli olmayan yüzükoyun pozisyonuna ve gözetimsiz ilk emzirme girişimlerine atfedilmektedir.62,[lxiii]Dolayısıyla, güvenli olmayan TTT uygulamalarını azaltmak üzere, bakıcıların bu risk faktörlerinin farkında olması ve özellikle ilk kez ebeveyn olanlar için uygun eğitim ve gözetim sağlamaları önemlidir.
SUPC ile en çok ilişkilendirilen yenidoğan pozisyonu, yenidoğanın bakıcının göğsü veya karnı üzerindeki yüzükoyun pozisyonudur.60,62,63,[lxiv] TTT esnasında yüzükoyun pozisyon gözetim ile kolaylıkla ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilmekteyse de, annenin ve partnerinin yenidoğan bebeğini takip etmeyi bilmesi ve bebeğin kafa pozisyonunu soluk almasını engellemeyecek bir şekilde ayarlaması önemlidir.62 Hemşireler, ebeveynlerin yenidoğan bebeklerinin solunumu, cilt rengi, solunum yolunun pozisyonu hakkındaki farkındalıklarını arttırarak, yenidoğan bebeklerini TTT esnasında nasıl değerlendirecekleri ve takip edecekleri konusunda eğitmelidirler.[lxv],[lxvi]
Hemşireler TTT esnasında yenidoğan bebeğin gözetimi hakkında farkındalık oluşturmanın yanında, güvenli bir uyuma ortamını da desteklemeliler. TTT'nin sadece ebeveyn uyanık halde iken yapılması gerektiği ve bebekle birlikte uyumanın emniyetli olmadığı açık bir şekilde anlatılmalıdır. Güvenli bir uyuma ortamının meydana getirilmesi ile ilgili olarak, yenidoğanın sağlam bir yüzeyde sırtüstü pozisyonunda yatırılması, yatağın paylaşılmaması ve üstünde gevşek örtüler kullanılmaması veya çevresinde yatak takımları olmaması gibi mesajlar verilebilir.65TTT'nin, güvenli bir uyku ile birlikte teşvik edilmesinde hassas bir denge vardır. Hemşirelerin, TTT'den yararlanmak ve bebek için güvenli bir uyku ortamının sağlanması için gereken emniyet tedbirlerini ebeveynlere öğretme konusundaki yeteneklerinden emin olmaları gerekir. Ayrıca, loğusalık döneminde TTT ile ilgili hemşire gözetiminin ve eğitimin gerekliliği göz önüne alındığında, TTT'nin devamlı olarak izlenebilmesi ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi için, hasta başına düşen personel oranının uygun olması ve sık sık değerlendirilmesi son derece önemlidir.
UYGULAMA
TTT'yi teşvik etmek için, uygulanmasındaki engellerin ve sağlık uzmanlarının kaliteli ve kanıta dayalı hasta bakımı sunmak üzere, bu zorlukların üstesinden nasıl gelebileceklerinin anlaşılması önemlidir.
Personel ve Hasta Eğitimi
TTT'nin faydaları ve uygulaması konusunda hem personel, hem de hastaların eğitim eksikliği, bu sağlık iyileştirici müdahalenin optimal kullanımına olan engellerdir.58
İlk olarak, bakım ekibinin TTT'nin faydaları hakkında eğitilmesi son derece önemlidir, çünkü alınan bu bilgiler uygulama değişiklikleri hakkında gerekçe ve motivasyon sağlar.[lxvii]Bunun yanında, doğru uygulama standartları ile ilgili beklentiler disiplinlerarası ekibe bildirilmelidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından yayımlanan bakım standartları göz önüne alındığında, stabil bir yenidoğan bebeğin, TTT'ye istekli annesi vajinal doğum sonrasında hazır olur olmaz; sezaryen doğum sonrasında ise yenidoğan bebeğine cevap verebilir durumda olur olmaz, hemen TTT'ye alınması beklenir.[lxviii]Bu ilk TTT'nin en azından 60 dakika veya ilk emzirmeye kadar sürmesi beklenir.68Bu çok önemli eğitim bilgilerini aldıktan sonra, bakım ekibi diğer personele eğitim verme fırsat ve sorumluluğuna sahip olup, günlük bakımlarında TTT'yi rol model olarak benimserler ve hastalarına daha iyi destek olurlar. Doğum sonrasındaki bir saatliğine acil ve sürekli TTT hakkında WHO ve UNICEF tavsiyeleri konusundaki personel eğitiminin, sağlık merkezlerindeki TTT uygulamalarına değişim getirmede etkili olması dikkate değerdir.57
TTT uygulamalarını değiştirmede personel eğitiminin değeri göz önüne alındığında, hastalara eğitim vermek de önemlidir. Üzerinde durulan konunun doğumun hemen sonrasındaki TTT olması nedeniyle, bir çok hastane kuruluşu hastaları TTT'yi sürdürmenin değeri ve önemi konusunda eğitmiyor olabilirler. Doğumun hemen sonrasındaki TTT çok değerli olsa da, her seviyeden sağlık uzmanları, TTT'nin sadece doğumla sınırlı kalmadan, hastanede kalış süresinin tümünü ve loğusalık dönemini kapsamasını sağlamak için, TTT'nin faydalarına daha geniş bir açıdan bakmalıdırlar. Bakım ekibinin rolleri göz önüne alındığında, hemşirelerin hasta TTT'sini etkilemek konusunda en büyük fırsatlardan birisine sahip olması muhtemeldir. Bu etki hemşirelerin hastalara verdikleri eğitim ve bu faydalı uygulamaya katılmalarına izin vererek desteklemeleriyle gerçekleşir.
TTT'nin faydaları ve uygulaması hakkındaki eğitim hastane ortamı içerisinde önemli olsa da, hastaların bu bilgileri hastaneye kabul edilmeden önce de almaları gerekir.57TTT hakkındaki eğitim ve ileriye yönelik rehberlik, doğum öncesi ayakta tedavi randevuları esnasında başlamalıdır.[lxix]Bu rehberlik, sezaryen doğum yapabilecek hastalar için özellikle değerli olabilir. Bu hastalar böylelikle ameliyathane içerisindeki steril alanı koruma gibi özel hususların farkına varırlar. 57
Disiplinlerarası Bakım Ekibi
Literatürde, TTT'nin interdisipliner bir bakım ekibinin işbirliğini gerektiren bir müdahele olduğu açıktır. Birçok sağlık merkezlerinde TTT muhtemelen yeterli oranda kullanılmamaktadır. Dolayısıyla, TTT'yi teşvik etmek için her kesimden tüm sağlık çalışanlarının destek ve çabaları gereklidir.[lxx] TTT'yi teşvik etmek için, değişikliğe rehberlik etmek ve TTT uygulamalarını başarılı biçimde geliştirmek üzere etkin olarak liderlik ekipleri/proje destekçilerinden yararlanılmaktadır.[lxxi]Her bir disiplinden (tıp, hemşirelik, laktasyon, ebelik, anestezi, solunum terapisi, vs) bir temsilci ile komitelerin oluşturulması, uygulamaya olan engellerin tespit edilmesi, çözümlerin bulunması ve uygulama değişimine yönelik ivme kazanmak için değerli olabilir.
Kültürel ve Demografik Hususlar
Kültürel ve demografik faktörler kanıta dayalı TTT uygulamalarını etkileyebilir. Örneğin, sağlık çalışanlarının, hastaların kültürel altyapıları veya etnik yapılarından yola çıkarak hastaların tercihleri hakkında yapabilecekleri varsayımlar TTT için bir engel olabilmektedir.[lxxii]Özellikle, sağlık çalışanlarının sıklıkla, Asyalı kadınların doğum sürecinde vücuttan çıkan sıvılarını tiksindirici bulacaklarını varsaydıkları ve sonuç olarak da TTT'yi bu popülasyonda teşvik etme konusunda isteksiz oldukları görülmüştür.72 Ancak, üç farklı kültürel altyapıdan (Bangladeşli, İngiliz ve Pakistanlı) gelen kadınlardan tümü bebekleriyle TTT'de bulunma konusunda istekli olup bundan keyif alabilmişlerdir.72
Zamanla, Birleşik Devletlerde yaşayan ve Amerikan sağlık merkezlerine gelen popülasyon daha çeşitli hale gelmiştir. Böyle olunca da, sağlık çalışanlarının bütüncül ve bireyselleştirilmiş tercihleri içeren hasta merkezli bakım sağlamaya odaklanmaları gerekmektedir. Örneğin, anne tarafından istenirse, bir yenidoğan bebek TTT'ye alınmadan önce kurulanabilmekte[lxxiii]ve sağlık çalışanları, özellikle iffete önem veren kültürel ve/veya dini gruplardan olan kadınların TTT esnasında giysi ve/veya örtü kullanımını teşvik edebilmektedir. TTT hastanın ihtiyaçlarını karşılamak üzere o hastaya nasıl uyarlanırsa uyarlansın, yaş, gelir, eğitim seviyesi ve/veya etnik kökenine bakmaksızın hastaların TTT'nin faydaları hakkında eğitilmesi73ve herkese bu uygulamaya katılma hakkının verilmesi önemlidir. Bir hastanın demografisine dayanarak, o hastanın TTT'ye katılma isteği hakkında varsayımlarda bulunmak, sağlık sonuçlarında farklılıklara, olumsuz sağlık sonuçlarına ve kaçan fırsatlara daha da sebep olabilir. Ten tene temas, tüm ortamlarda ve tüm insanlarla gerçekleştirilen bir standart uygulama olmalıdır.42Bununla birlikte, bazı annelerin çeşitli nedenlerden ötürü TTT'ye katılmayı tercih etmediklerini anlamak da önemlidir. Dolayısıyla, sağlık çalışanlarının her annenin bilgiye dayalı kararlar alabilmesini sağlamaları ve annenin bebeğiyle TTT yapmayı reddetmesi durumunda onun isteklerine saygı duymaları önemlidir.
Sistemsel Düzeydeki Hususlar
TTT uygulamalarını geliştirmek yönünde sadece birey ve ekip seviyesinde değil, aynı zamanda sistem düzeyinde de hususlar mevcuttur. Örneğin, hastaneler, hastanede kalış süresi için bir standart saptayan ve hastanede kalış süresince olan TTT beklentilerini açıklayan bir TTT politikasından yoksun olabilir. Dolayısıyla, TTT beklentilerini dahil etmek üzere bir politikanın oluşturulması veya revizyonu faydalı olup, böyle bir politika TTT uygulama değişikliklerini yönlendirmede ve geliştirmede başarılı olmuştur.71Oluşturulan politika ile sağlık hizmetleri uygulamaları yönlendirilmektedir.[lxxiv]Dolayısıyla, TTT'yi mevcut uygulamalara dahil etmek için politika düzenlemelerine ihtiyaç duyulabilmektedir.74
TTT uygulamalarının kalitesini ve sürekliliğini etkileyen diğer bir faktör, personel seviyelerinin yeterliliğidir.58 Sağlık hizmetlerinin mevcut şartları, maliyet azaltma ve mali kaynak yönetimi ile ilgili sorunlar göz önüne alındığında, doğum merkezleri TTT'yi yenidoğanlar için güvenli bir şekilde kolaylaştırmada ihtiyaç duyulan personelde yokluk çekebilir. Bu husus özellikle ameliyathaneler için doğrudur, zira personel sıklıkla dokümantasyon işleriyle ve cerrahi girişimi çabuk ve etkili biçimde tamamlamakla meşguldür.57Oysa, yeterli personel düzeylerinin en iyi TTT uygulamalarını desteklediği ve kolaylaştırdığı görülmüştür.57Sezaryen doğumdan sonra bebeğin bakımını idare etmek üzere, ameliyathane içerisinde görevlendirilmiş bir hemşire bulunmalıdır. Bu yüzden, merkezler TTT'yi kolaylaştırmak için ameliyathane içerisinde bir bebek hemşiresinin görevlendirilmesini gerçekçi bir seçenek görmüşlerdir.55
Bilişim teknolojisi TTT uygulamalarını etkileyebilecek sistem düzeyinin başka bir yönüdür. Örneğin, TTT başlangıç ve bitiş zamanlarının dokümante edilmesini desteklemek için elektronik tıbbi kayıt (EMR) sistemlerinde değişiklikler yapılmaktadır.55EMR sistemlerindeki değişiklikler, TTT'ın başlatılmasını kolaylaştırmada kullanılabilir ve hastanelerin en iyi uygulamalara uyum sağlamalarını izlemelerinde yardımcı olabilir.
Uygulamaya değer vermek
Ten tene temas, tamamen kalite ve emniyet temelli bir uygulamadır. TTT'nin bilinen faydaları göz önüne alındığında, bebek ve ebeveyne TTT'ne katılma imkanı sağlamamanın, aslında onları önemli bir fizyolojik ve duygusal dezavantaja sokmakla eş olduğu sonucunu çıkarmak yanlış olmaz. Sağlık uzmanları olarak, TTT'yi her türlü normun dışında insanı iyi hissettiren veya sadece cazip bir uygulama olarak görmekten kaçınmamız gerekir. Ten tene temasın, anne çocuk popülasyonunun sağlığı için çok önemli görülen ve değer verilen bir bakım standardı olmasına gerek vardır.
TTT ve emzirmenin başarısı arasındaki güçlü bağlantıdan ötürü, TTT'nin çoğunlukla emziren anne ve bebeği için üzerinde durulan bir uygulama haline gelme olasılığı bulunmaktadır. Ancak, TTT'nin emzirmeyle ilgili olanların ötesinde çok sayıda başka faydası da vardır. Sadece mamayla beslenen bebekler anne sütü ile ilişkili sağlık faydalarından yararlanamadıklarından, TTT'nin teşvik edilmemesi onları daha da büyük bir dezavantaja sokar. Emzirmenin olumlu sonuçlarının ana unsurlarından birisi TTT olsa da, emzirmeyip tercihen veya zorunluluktan bebeklerini mama ile besleyen anneler için de TTT'ye öncelik verilip, uygulanması gerekir.
Sağlık uzmanları, en iyi TTT uygulamalarını teşvik edecek olurlarsa, TTT'nin şartlara veya uygunluğuna bakılmaksızın her bir hasta için kolaylaştırılması gerekir. Bu özellikle ameliyathane içerisi veya sezaryen doğumdan sonrası için geçerlidir. Bakım ekibi için daha çok zorluk çıkarsa veya daha az elverişli olsa bile, ameliyathane içerisinde uygulamaya değer vermek TTT'nin stabil anne ve yenidoğanlar için başlatıldığı anlamına gelir. Ayrıca, TTT'ye gerçekten değer veriliyorsa, TTT'yi anneler ve bebekler arasında kolaylaştırmak üzere ameliyathane içerisindeki ortamda değişiklik yapılabilir. Örneğin, ameliyat örtüsünün pozisyonu, annesinin göğsü üzerindeki bebeğe daha fazla yer ayıracak şekilde daha aşağıda tutulabilir ve yatağın başı erken TTT'yi kolaylaştırmaya yardımcı olacak şekilde hafifçe yükseltilebilir.57Son olarak, erken ve kesintisiz TTT'nin ameliyathanede başarıyla gerçekleşebilmesi için rutin yenidoğan muayeneleri ve hasta kabul prosedürleri sonraya bırakılabilir. 57
Kalite İyileştirme
TTT'ye olan engeller, açıklanmış olan çözümler ve sorunlar göz önüne alındığında, tasarlanmış kalite iyileştirme projelerinin, TTT uygulamalarını iyileştirmede yapabileceği değerli etkinin üzerinde durmak önemlidir.
Sezaryen doğumdan sonra ameliyathanedeki bir TTT, vajinal doğumdan sonraki bir TTT'den daha fazla zorluk çıkarabileceğinden, literatürde ameliyathanede TTT'yi iyileştirmek için çeşitli kalite iyileştirme projeleri bulunmaktadır. Bu araştırmalar, ameliyathane içinde TTT'nin mümkün olduğunu ve başarılı olabileceğini ortaya koyar. Grassley ve Jones'un bir araştırmasında,56 yatakta tedavi veren bir doğum merkezinde, TTT oranlarının neredeyse sıfırdan yüzde 80'e yükseldiği ve TTT'nin iki buçuk aylık dönem içerisinde, nadir bir olay olmaktan çok beklenen bir uygulama haline geldiği bulunmuştur. Engelleri saptayıp üstesinden gelmek için interdisipliner bir ekibin oluşturulması ve ameliyathanede TTT uygulamaları ile ilgili bilgilerin ve bu uygulamalara güvenin geliştirilmesi için personel eğitim/öğretim toplantılarının yapılması, bu başarıya katkısı olmuş olan faktörlerdir.56Bununla birlikte, diğer araştırmalar ameliyathane içerisindeki TTT beklentisini dahil edecek şekilde hastane politikasında değişiklik yapmanın, TTT'nin ameliyathane içerisindeki faydaları hakkında kanıta dayalı araştırmayı bakım ekibine yaymanın,55ameliyathane içinde TTT uygulama beklentileri hakkında öğretici posterler asmanın[lxxv]ve TTT uygulamasında değişikliklere öncülük yapmak üzere "şampiyon ekip" kullanmanın[lxxvi]yararlı olduğunu bulmuşlardır. Daha önce ele alınan değişim konusundaki husus ve yöntemlerin çoğu, değişim için güçlü kalite iyileştirme girişimleri oluşturmak ve sinerji yaratmak için politikaya dahil edilebilir.
SINIRLAMALAR
TTT hakkındaki bu kapsamlı gözden geçirmedeki bazı sınırlamaların belirtilmesi gerekir. Gözden geçirilen çalışmaların bazıları, konu hakkındaki mevcut verilerin tümünden yararlanmış olmayabilir. Bu husus da araştırma kapsamındaki bulguları etkileyebilir. Ayrıca, incelenen bazı araştırmalar küçük örneklem büyüklüğüne sahiptir ve/veya tek bir hastane merkezinde gerçekleştirilmiştir. Bu faktörler, sonuçların gözden geçirilen literatür kapsamında genellenebilirliğini sınırlayabilir. Ayrıca, gözden geçirilen bazı çalışmalarda ahlaki konular nedeniyle, araştırma tasarımı olarak randomize kontrollü araştırma kullanılamamıştır. Örneğin anne ve bebekler, bilinen faydaları nedeniyle herhangi bir TTT'ye veya TTT grubuna rasgele olarak atanamamıştır. Bu husus iki değişken arasında nedensellik savında bulunabilmeyi etkilemektedir. Son olarak, yayın yanlılığı da, literatürde herhangi bir sistemik inceleme gerçekleştirirken göz önünde bulundurulması gereken önemli bir husustur.
SONUÇ
TTT uygulaması anne ve yenidoğanların doğum bakımını üstlenen merkezlerde evrilmeye ve gelişmeye devam etmektedir. Ancak, TTT'nin uygulanmasını etkileyen birçok faktör de ortaya çıkmaktadır. Buna karşı ise, sağlık hizmet uzmanları TTT uygulamasını doğum deneyimi, loğusalık dönemi sırasında ve sonrasında etkileme yeteneği ve sorumluluğuna sahiptirler.
TTT'ye faydalı bir uygulama olarak değer vererek, eğitimi destekleyerek ve bakım ekibine katılımı gerçekleştirmeye çalışarak, sağlık hizmet uzmanları anne ve yenidoğanlar için sağlık sonuçlarını iyileştirme potansiyeline sahip olan bu kanıta dayalı uygulamanın uygulanmasını sağlamaya yardımcı olabilirler.
ÇEVİRİ NOTU
Ten Tene Temas’ın belgelenmiş ilk kullanımı 1970’lere, bakıcı kadrosunun ve kaynakların sınırlı olmasından dolayı, düşük doğum ağırlığıyla dünyaya gelen birçok yenidoğanda yüksek oranda hastalık ve ölümlerin görüldüğü Bogota, Kolombiya’ya uzanmıştır. Bu olaylar sonucunda Kanguru Annelik Metodu geliştirilmiştir. Böylece anneler bebeklerinin ısı dengesini tenleri ile sağlayabiliyor, onları kolaylıkla emzirebiliyorlardı. Bakıcılar ise bu sayede ölüm riski yüksek olan bebekler ile ilgilenebiliyorlardı. Ve sağlık sorunları gözle görülür bir şekilde iyileşmeye başladı.
TTT maliyeti düşük, pratik ve kolay bir uygulama olup, anne ve bebek arasındaki doğal bir süreçtir. Atalarımıza baktığımızda, TTT’yi sıklıkla uygulamamış olsalar bile, anne ve yenidoğanın birlikte kalmaları, evrensel bir uygulamadır. TTT ilk 60 dakika ve emzirmeye başlamasına kadar geçen süre olarak tanımlanır, tabii ki şartlar elverişli ise bebeğin oradan ayrılması için gerekli bir sebep yoktur. Doğumdan hemen sonra TTT yapılması anneye, bebeğe, babaya ve topluma faydalıdır.
Bebeğin tek bildiği kişi 9 ay bağ kurduğu, bedeninde yaşadığı, kalp ritmini dinlediği annesidir. Hemen anne kucağına geldiğinde tanıdık ortamında olduğunu anlar ve sakinleşmeye başlar. Bebek, bir dünyadan diğerine doğar. Ne kadar bebekler zeki ve bu işin nasıl yapılacağını biliyor olsalar bile aslında 9 ay yaşadığı dünyasından ayrılıp bizim dünyamıza doğuyorlar. Doğduktan sonra hemen anne kucağına verilen bebeğin, Kortizol hormonunun (Stres seviyesini işaret eder.) seviyesi azalır, kan şekeri dengeye girer, nörolojik gelişimi artar. TTT aynı zamanda çok güçlü bir ilaç dışı ağrı kesicidir. Nasıl küçük parmağımızı bir sehpaya vurduğumuzda hemen elimizi parmağımıza götürüyoruz ve bizi biraz daha olsa sakinleştiriyor, onun gibi düşünebilirsiniz. Anne bebeğe dokundukça bebeğin dış dünyaya uyum sağlaması daha kolay olacaktır.En etkili ilaçtır dokunmak. Bir süre sonra emmek için gerekli olan hareketleri yapmaya başlar ve TTT sağlanan bebekler memeyi ağızlarına verilmeden bulur ve kavrarlar sadece gerekli olan birazcık sabır ve mahremiyet. Anne sütü bebekler için gerekli olan tek besindir. TTT sağlayan bebeklerde emme oranları çok yüksektir. Ve böylece ileride oluşabilecek ani bebek ölüm sendromu, diyabet, obezite, kalp ve damar sağlığı sorunları, enfeksiyon hastalıkları riskleri azalmış olur. Anneler ise emzirirken göğüs ve yumurtalık kanseri riski, diyabet ve hipertansiyon gibi hastalıkların riskini azaltmış olur.
Doğumun hemen sonrasında TTT yapılırsa, anne ve bebek hayatlarındaki en yüksek seviyedeki oksitosini salgılamaya başlar. Salgıladıkları oksitosin sayesinde annenin kanaması azalır ve bağlanmaları ilk anda başlar. Emzirmenin ve TTT’nin babalara da oldukça faydası vardır. Emzirme maliyetsizdir. Böylece her ay mama, biberon gibi malzemeleri almak durumunda olmayacaklardır. Bebekleri ile TTT yapan babalarda ise; bebeklerine daha şefkatli yaklaştığı, bebeğin bakım sorumluluklarını daha fazla karşıladığı ve babalarda kortizol seviyesinin azalmasına yardımcı olduğu gözlemlenmiştir.
Prematüre bebeklerde de TTT’nin oldukça faydalı olduğu görülmüştür. YYBÜ yatmakta olan bebeklerde TTT uygulanan bebeklerin uygulanmayan bebeklere göre; büyümesinin daha iyi olduğu, ağrılarının daha çabuk geçtiği, solunum cihazlarından daha çabuk ayrıldığı ve taburcu olduğu gözlemlenmiştir.
TTT bu kadar faydalı iken ve her anne bebeğe sunulması gerekirken neden hala ülkemizde bir ayrıcalık olarak görülüyor?
TTT’nin sağlanabilmesi için gereken en önemli etken eğitim. Sağlık personelinin ve ailelerin eğitilmesi gereklidir. Eğitildikleri takdirde TTT’nin ne kadar önemli olduğunu anlayacak ve doğumdan sonra ilk 60 dakika TTT yapacaklar. Şuan ülkemizde gerçek anlamda TTT’yi sağlayan parmakla sayılır sağlık personeli ve kuruluşu var. Bunları arttırmak elimizde. Burada devreye aileler giriyor. Aile eğitimini alacak ve gidip TTT talep edecek. Sadece vajinal doğumda değil sezaryen doğumda da uygulanabilecek bir uygulama. Aile eğitimli olduktan sonra sağlık personeli il iş birliği içinde ameliyathanede de TTT sağlanabilir. Küçük ortam değişikliği ile bebekler anneleri ile temasa başlayabilirler. Örneğin; steril örtü anne göğsü üzerindeki bebeğe daha fazla yer açmak için biraz daha aşağıdan tutulabilir. Veya ameliyathane masasının başı biraz daha TTT’ye elverişli bir şekilde kaldırılabilir. Çalışmalar bunların yapılabildiğini söylüyor. Hastane personeli yetersiz ise ebeveynler doktorları ile önceden konuşup yanlarına doğum destekçisi alabilirler. Bebek sağlıklıysa rutinler sonraya bırakabilir. Anne odaya gidene kadar bebek anne göğsünde kalabilir ya da babaya verilebilir. Bunların hepsi yapılabilir. Peki nasıl?
Eğitim alarak ve talep ederek. Bir araştırmada yatakta tedavi veren bir doğum merkezinde TTT oranları %0 dan %80’ e çıkmış ve 2,5 ay gibi kısa bir süre içinde nadir değil beklenen bir uygulama olmuş.
TTT’yi incelediğimiz zaman o anda başlayıp geleceğe hep pozitif bir yatırım yapmış gibi olduğumuzu görürüz. Ve burada ailelere düşen iş kadar sağlık personeline de iş düşüyor. Nasıl aile gidip araştırıp talep ediyorsa, sağlık personeli de bu talebe karşılık vermek için eğitim almalıdır.
Eğitim için talepte bulunmalı, gerekirse kendisi araştırarak kendini değiştirmeli dönüştürmelidir. Sağlık personelleri eğitim aldıkça yöneticilere talepte bulunacak ve yönetici belki sadece ilk başta bir ameliyathane ve doğum odasını şartlara uygun hazırlayacak ve değişim böyle başlayacak. Sanki göle atılan küçük bir taş parçası gibi önce kendimizi sonra çevremizi etkileyeceğiz. Ve ileriye dönük çok güzel bir yatırım yapmış olacağız.
0531 258 5198 (hafta içi 09:00-18:00)
Valikonağı Cad. Hayat Apt. No:149/3 Kat:-2Nişantaşı / İstanbul
